Wat is tbs en wanneer wordt het opgelegd?

Veel mensen hebben vragen over tbs. Wat betekent het precies en wanneer krijgt iemand deze maatregel opgelegd? In dit artikel leggen we uit wat tbs inhoudt, voor wie het is bedoeld en wat het verschil is met een gewone gevangenisstraf.

Wat is tbs?

Tbs staat voor terbeschikkingstelling. Het is een maatregel die de rechter kan opleggen aan mensen die ernstige misdrijven hebben gepleegd en die tijdens het plegen van die misdrijven (deels) psychisch in de war waren. Het doel van tbs is tweeledig: de samenleving beschermen tegen verder gevaar en de dader behandelen zodat hij in de toekomst geen nieuwe strafbare feiten pleegt.

Maar wat is tbs nu precies? Het is geen straf zoals een gevangenisstraf, maar een beveiligingsmaatregel die gericht is op behandeling. Mensen met tbs verblijven vaak in een speciale instelling, een tbs kliniek, waar ze intensieve therapie en begeleiding krijgen.

Wanneer wordt tbs opgelegd?

De rechter legt tbs op als aan een aantal strenge voorwaarden is voldaan:

• Ernstig misdrijf: Het moet gaan om een misdrijf waar een gevangenisstraf van vier jaar of meer op staat, of een misdrijf dat de lichamelijke integriteit van iemand schaadt (zoals mishandeling of zedenmisdrijven).

• Psychische stoornis: De dader moet een psychische stoornis hebben. Denk hierbij aan psychoses, ernstige persoonlijkheidsstoornissen of een verstandelijke beperking.

• Verminderd toerekeningsvatbaar: Door de psychische stoornis moet de dader tijdens het plegen van het misdrijf (deels) minder goed in staat zijn geweest om zijn daden te overzien. Dit noemen we verminderd toerekeningsvatbaar. Als iemand helemaal niet toerekeningsvatbaar is, kan de rechter ook tbs opleggen.

• Gevaar voor herhaling: De rechter moet van mening zijn dat er een groot risico is dat de dader zonder behandeling opnieuw een ernstig misdrijf zal plegen.

Voordat de rechter een beslissing neemt, wordt de verdachte uitgebreid onderzocht door gedragsdeskundigen, zoals psychiaters en psychologen. Hun advies is belangrijk voor de rechter.

Soorten tbs

Er zijn twee soorten tbs:

• Tbs met dwangverpleging: Dit is de meest voorkomende vorm. Hierbij wordt de persoon verplicht opgenomen in een tbs kliniek. De behandeling is intensief en gericht op het verminderen van de risico's en het voorbereiden op een terugkeer naar de samenleving. De behandeling en de locatie van verblijf worden bepaald door deskundigen en de rechter.

• Tbs met voorwaarden: Deze vorm wordt minder vaak opgelegd. Hierbij blijft de persoon in principe buiten een tbs kliniek, maar moet hij zich wel houden aan strenge voorwaarden. Denk aan het volgen van ambulante behandelingen, het niet gebruiken van alcohol of drugs en regelmatige controles. Als de voorwaarden niet worden nageleefd, kan de tbs met dwangverpleging alsnog worden opgelegd.

Jeugd tbs: PIJ-maatregel

Voor jongeren die ernstige misdrijven plegen en een psychische stoornis hebben, bestaat er binnen het jeugdstrafrecht een vergelijkbare maatregel: de PIJ-maatregel. PIJ staat voor Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen. Dit wordt ook wel jeugd tbs genoemd. Het doel is hetzelfde als bij volwassenen: behandeling en bescherming van de samenleving, maar de aanpak is specifiek afgestemd op de leeftijd en ontwikkeling van jongeren.

Hoe lang duurt tbs?

De duur van tbs is niet van tevoren vastgesteld. Het is een maatregel die duurt zolang het nodig is om het gevaar te verminderen en de behandeling effectief te laten zijn. De rechter beoordeelt elk jaar of de tbs moet worden verlengd. Dit gebeurt op basis van adviezen van de behandelaars in de tbs kliniek.

Bij misdrijven die niet gericht zijn tegen of die gevaar opleveren voor de lichamelijke integriteit van personen, kan de tbs maximaal vier jaar duren. Bij de ernstigere misdrijven is de duur onbepaald en kan deze in principe levenslang worden verlengd.

De uiteindelijke beslissing over het beëindigen van tbs wordt genomen door de rechter, die kijkt naar de vooruitgang van de behandeling en het risico op herhaling.

Wat is het verschil tussen tbs en een gevangenisstraf?

Een veelgehoorde vraag is: waarom is tbs erger dan gevangenisstraf? Dit is een misvatting. Tbs is geen straf, maar een behandelmaatregel. Het grote verschil zit in het doel:

• Gevangenisstraf: Dit is een straf voor een gepleegd misdrijf, gericht op vergelding en afschrikking. Na de opgelegde periode komt de gevangene in principe vrij, ongeacht zijn psychische toestand.

• Tbs: Dit is een beveiligingsmaatregel met als hoofddoel behandeling en het verminderen van gevaar. De duur is afhankelijk van het behandelresultaat en de veiligheid voor de samenleving. Mensen met tbs kunnen dus langer vastzitten dan de duur van de gevangenisstraf die bij hun misdrijf hoort, als hun behandeling langer duurt of als ze nog steeds als gevaarlijk worden beschouwd. Dit is vaak de reden waarom mensen zich afvragen: wat betekent tbs voor de persoonlijke vrijheid? De vrijheid is beperkter en langer, maar het doel is anders.

Terbeschikkingstelling is dus niet per se "erger" dan gevangenisstraf, maar het is een andere vorm van vrijheidsbeneming die specifiek bedoeld is voor mensen met een psychische stoornis die een delict hebben gepleegd. De ervaring van tbs kan wel als zeer ingrijpend worden ervaren. 

Vaak wordt tbs opgelegd in combinatie met een gevangenisstraf. Eerst zit de veroordeelde zijn gevangenisstraf uit, daarna begint de tbs-maatregel.

Wat kan een advocaat betekenen bij tbs-zaken?

Bij tbs-zaken is de rol van een advocaat cruciaal. Een advocaat kan u bijstaan gedurende het hele proces:

• Tijdens het onderzoek: De advocaat kan adviseren over de gedragsdeskundige onderzoeken en erop toezien dat deze correct verlopen.

• Tijdens de zitting: De advocaat verdedigt de belangen van de verdachte en kan argumenten aandragen waarom tbs misschien niet nodig is of waarom een lichtere vorm van tbs (met voorwaarden) passender zou zijn.

• Tijdens de uitvoering van de tbs-maatregel: Elk jaar wordt de verlenging van de tbs-maatregel door de rechter beoordeeld. De advocaat kan hierbij namens de tbs'er pleiten en controleren of de behandeling goed verloopt en of er voldoende perspectief is op terugkeer naar de samenleving.

Het is altijd raadzaam om een gespecialiseerde advocaat in te schakelen bij zaken die over tbs gaan, gezien de complexe juridische en medische aspecten. Heeft u nog vragen over wat is tbs of de implicaties ervan? Aarzel dan niet om contact op te nemen met een van onze gespecialiseerde advocaten.