Welke straffen en maatregelen zijn er in het Nederlandse strafrecht?

Wanneer u in aanraking komt met het strafrecht, dan zijn er verschillende straffen en maatregelen waarmee u te maken kunt krijgen. In Nederland kent het Wetboek van Strafrecht verschillende straffen en maatregelen die opgelegd kunnen worden. In dit artikel geven we een beknopt overzicht van de meest voorkomende.

Wat is het verschil tussen straffen en maatregelen?

Straffen en maatregelen kunnen beide door de rechter worden opgelegd. Toch is er een belangrijk verschil. Straffen zijn gericht op vergelding en bestraffing voor een gepleegd misdrijf. Ze zijn gericht op vergelding voor het gepleegde onrecht en dragen tevens bij aan het voorkomen van nieuwe strafbare feiten. Maatregelen zijn daarentegen gericht op herstel, beveiliging van de maatschappij, of het beëindigen van een gevaarlijke situatie. Ze hebben vaak een preventief karakter en zijn niet direct gericht op bestraffing.

Soorten straffen

Het Nederlandse strafrecht kent drie hoofdstraffen: de celstraf, de taakstraf en de geldstraf.

Gevangenisstraf

Dit is de meest ingrijpende straf, waarbij de veroordeelde voor een bepaalde periode van zijn vrijheid wordt beroofd. De duur van de gevangenisstraf hangt af van de ernst van het delict en de wettelijke maximale straf. In Nederland kennen we ook de levenslange gevangenisstraf, een uitzonderlijke straf die alleen bij de meest ernstige misdrijven wordt opgelegd. Daarnaast is er ook nog hechtenis. Deze vrijheidsstraf is lichter dan gevangenisstraf en meestal wordt opgelegd voor lichtere delicten (overtredingen). Soms is ook een enkelband in plaats van gevangenisstraf mogelijk, waarbij de veroordeelde onder toezicht een deel van de straf thuis uitzit.

Taakstraf

Een taakstraf bestaat uit het verrichten van onbetaalde arbeid in het algemeen belang (werkstraf) of het volgen van een leerproject (leerstraf). Het is een alternatief voor een korte gevangenisstraf. 

Boete

De rechter kan een geldboete opleggen, waarvan de hoogte afhankelijk is van de ernst van het delict en de draagkracht van de verdachte. Bij het niet betalen van de boete kan vervangende hechtenis worden opgelegd.

Bijkomende straffen

Naast de hoofdstraffen, kunnen ook bijkomende straffen worden opgelegd. Deze bijkomende straffen zijn:

Ontzetting uit bepaalde rechten

Denk hierbij aan het verliezen van het recht om een bepaald beroep uit te oefenen, of het kiesrecht.

Ontzegging van de rijbevoegdheid

Dit houdt in dat de veroordeelde voor een bepaalde periode geen motorrijtuig meer mag besturen. Deze straf wordt vaak opgelegd bij verkeersdelicten, zoals rijden onder invloed.

Verbeurdverklaring

Hierbij worden voorwerpen die met het misdrijf te maken hebben gehad (bijvoorbeeld wapens of drugs), of die zijn verkregen door het misdrijf (bijvoorbeeld crimineel geld), door de staat ingenomen.

Openbaarmaking van de rechterlijke uitspraak

De uitspraak van de rechter wordt openbaar gemaakt, bijvoorbeeld in een krant.

Soorten maatregelen

Naast straffen kan de rechter ook verschillende maatregelen opleggen:

Onttrekking aan het verkeer

Dit betreft het definitief weghalen van voorwerpen die gevaarlijk zijn of illegaal, zoals wapens of drugs.

Ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel

Deze maatregel is gericht op het afpakken van geld of goederen die zijn verdiend met criminele activiteiten. Het doel is om misdaad onlonend te maken.

Straatverbod of contactverbod

De strafrechter kan de veroordeelde verbieden om in een bepaald gebied te komen (straatverbod, wijkverbod) of om contact op te nemen met een specifiek persoon (contactverbod). Deze vrijheidsbeperkende maatregelen zijn gericht op de bescherming van slachtoffers en het voorkomen van herhaling van hinderlijk of strafbaar gedrag.

Schadevergoeding aan het slachtoffer

Als onderdeel van de strafzaak kan de rechter de veroordeelde verplichten tot betaling van schadevergoeding aan het slachtoffer.

Plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders (ISD-maatregel)

Deze maatregel is bedoeld voor veelplegers en heeft als doel de maatschappij te beveiligen tegen personen die herhaaldelijk ernstige misdrijven plegen.

Plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis of forensisch psychiatrische kliniek (tbs)

De tbs-maatregel (terbeschikkingstelling) wordt opgelegd aan daders met een ernstige psychische stoornis die een gevaar vormen voor de maatschappij. De maatregel is gericht op behandeling en beveiliging.

Overige mogelijke gevolgen

Naast de direct door de strafrechter opgelegde straffen en maatregelen, kunnen er andere gevolgen voortvloeien uit een strafzaak. Denk hierbij aan:

Intrekking van het paspoort of de Nederlandse nationaliteit

In uitzonderlijke gevallen kan het paspoort worden ingetrokken of de nationaliteit worden ontnomen. Dit gebeurt met name bij ernstige misdrijven zoals terrorisme of fraude, en is een bestuurlijke maatregel die wordt genomen door de overheid, vaak om veiligheidsredenen. Bijvoorbeeld om te voorkomen dat een veroordeelde naar het buitenland vlucht om de straf te voorkomen. 

Uitreisverbod

In sommige gevallen kan een uitreisverbod worden opgelegd, wat betekent dat je het land niet mag verlaten, bijvoorbeeld om te voorkomen dat je naar een conflictgebied reist.

Controle met elektronische enkelband

Een gedetineerde of verdachte kan een enkelband krijgen. Dit gebeurt als iemand ergens niet mag komen of juist thuis moet blijven. 

Strafblad

Een veroordeling leidt vrijwel altijd tot een aantekening in de justitiële documentatie, ook wel een 'strafblad' genoemd. Dit kan consequenties hebben voor bijvoorbeeld het verkrijgen van een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG), wat van belang kan zijn voor bepaalde banen of vrijwilligerswerk.

Welke straf voor welk misdrijf?

Welke straf je krijgt voor een misdrijf is complex en afhankelijk van verschilende factoren, zoals de ernst van het delict, de omstandigheden waaronder het is gepleegd, de eventuele recidive (kans op herhaling van strafbaar gedrag), en de persoonlijke situatie van de dader. Er zijn algemene richtlijnen, maar de rechter heeft altijd de vrijheid om een passende straf op te leggen binnen de wettelijke kaders. Er is overigens een verschil tussen onvoorwaardelijke en voorwaardelijke straffen. 

Wat is de zwaarste straf in het Nederlands strafrecht?

De maximale gevangenisstraf in Nederland voor een enkelvoudig delict is 30 jaar, maar in uitzonderlijke gevallen kan levenslang worden opgelegd. Levenslang in Nederland betekent ook daadwerkelijk levenslang, al zijn er recentelijk mogelijkheden gecreëerd voor een toetsing na een bepaalde periode.

Vragen over het Nederlandse strafrecht?

Het Nederlandse strafrecht is complex en de mogelijke gevolgen zijn ingrijpend. Heeft u vragen over straffen en maatregelen, of bent u betrokken geraakt bij een strafzaak? Aarzel dan niet om contact met ons op te nemen voor een vrijblijvend adviesgesprek. Bent u verdachte of slachtoffer? Dan is het belangrijk om u te laten bijstaan door een strafrecht advocaat. Een advocaat kan u voorlichten over uw rechten en plichten, u adviseren over de beste verdedigingsstrategie en u bijstaan tijdens verhoren en zittingen. Wij staan u graag terzijde.