Het verschil tussen een voorwaardelijke en onvoorwaardelijke straf

De termen 'voorwaardelijk' en 'onvoorwaardelijk' komen regelmatig voorbij bij strafzaken. Maar wat houden deze begrippen in de praktijk in? Het Nederlandse rechtssysteem past diverse straffen toe om wetsovertreders ter verantwoording te roepen. Binnen dit kader zijn vooral de voorwaardelijke en onvoorwaardelijke gevangenisstraffen belangrijk om te begrijpen, aangezien ze elk hun eigen doelen en gevolgen hebben voor de veroordeelde en de samenleving.

Veroordeling: de uitspraak van de rechter

Wanneer iemand door de rechter wordt veroordeeld voor een strafbaar feit, legt de rechter een straf op. Deze straf is een reactie van de samenleving op het begane delict en heeft vaak als doel vergelding, preventie, resocialisatie en herstel. De aard en zwaarte van de straf hangen af van verschillende factoren, zoals de ernst van het misdrijf, de omstandigheden waaronder het is gepleegd, het strafblad van de dader en diens persoonlijke situatie. De rechter heeft hierbij een grote mate van vrijheid, binnen de wettelijke kaders.

De voorwaardelijke straf

Een voorwaardelijke straf is een straf die de rechter wel oplegt, maar die (nog) niet hoeft te worden uitgezeten. De straf werkt als een soort waarschuwing: als u de regels breekt, krijgt u de straf alsnog. De straf wordt pas daadwerkelijk uitgevoerd als de veroordeelde zich gedurende een bepaalde periode, de zogenaamde proeftijd, niet aan specifieke voorwaarden houdt of opnieuw een strafbaar feit pleegt.

De rechter bepaalt de lengte van de proeftijd (vaak één tot drie jaar) en stelt de voorwaarden vast. Deze voorwaarden kunnen variëren van algemeen (bijvoorbeeld het niet plegen van nieuwe strafbare feiten) tot bijzonder (denk aan een meldplicht bij de reclassering, het volgen van een behandeling, het meewerken aan toezicht, een alcoholverbod of een contactverbod). 

De gedachte achter een voorwaardelijke straf is het bieden van een tweede kans, waarbij de veroordeelde gemotiveerd wordt om zijn leven te beteren en terugval in criminaliteit te voorkomen. Gaat het fout tijdens de proeftijd, dan kan de voorwaardelijke straf alsnog (geheel of gedeeltelijk) worden uitgevoerd. Onze advocaten spelen een belangrijke rol in het adviseren van onze cliënten over deze voorwaarden en de mogelijke gevolgen van overtreding.

De onvoorwaardelijke straf

Een onvoorwaardelijke straf is daarentegen een straf die de veroordeelde direct moet ondergaan. Er is geen proeftijd; de straf wordt onmiddellijk uitgevoerd. Dit kan verschillende vormen aannemen:

• Onvoorwaardelijke gevangenisstraf: De veroordeelde moet voor een bepaalde periode de gevangenis in.

• Onvoorwaardelijke geldboete: De veroordeelde moet een vastgesteld geldbedrag betalen.

• Onvoorwaardelijke taakstraf: De veroordeelde moet een bepaald aantal uren onbetaalde arbeid verrichten.

Het doel van een onvoorwaardelijke straf is vaak direct voelbare vergelding en het beveiligen van de samenleving door de dader voor een periode buiten de samenleving te plaatsen (bij een gevangenisstraf).  De rechter beslist hierover tijdens de strafzitting, rekening houdend met alle relevante feiten en omstandigheden.

Het verschil tussen een voorwaardelijke en onvoorwaardelijke straf

Het grote verschil ligt in de directheid en de 'dreiging' van de straf:

• Voorwaardelijk: De straf wordt uitgesteld en hangt af van toekomstig gedrag. De veroordeelde krijgt een kans om te laten zien dat hij zijn leven wil beteren, onder toezicht van voorwaarden.

• Onvoorwaardelijk: De straf wordt direct ten uitvoer gelegd. Er is geen uitstel of een 'tweede kans' in de zin van een proeftijd voor de straf zelf.

De voorwaardelijke straf wordt vaak ingezet bij lichtere delicten of wanneer de rechter verwacht dat de veroordeelde zich goed zal gedragen en gebaat is bij toezicht en begeleiding. De onvoorwaardelijke straf is doorgaans de keuze bij ernstige misdrijven of wanneer er weinig vertrouwen is in een gedragsverandering zonder directe detentie of sanctie.

Welke straf voor welk misdrijf?

Het is niet zo dat een specifiek misdrijf altijd leidt tot een voorwaardelijke óf onvoorwaardelijke straf. De rechter kijkt naar het geheel van omstandigheden:

• Ernst van het misdrijf: Bij zeer ernstige misdrijven zoals moord, zware mishandeling of grootschalige fraude, zal een onvoorwaardelijke gevangenisstraf vaker aan de orde zijn.

• Herhaling: Als iemand al vaker strafbare feiten heeft gepleegd, zal de rechter eerder geneigd zijn een onvoorwaardelijke straf op te leggen, omdat eerdere voorwaardelijke kansen blijkbaar niet hebben gewerkt.

• Persoonlijke omstandigheden: De rechter kijkt naar de persoonlijke situatie van de dader, zoals de leeftijd, psychische toestand, maatschappelijke positie en eventuele verslavingsproblematiek. Dit kan meewegen bij de keuze voor een bepaalde straf.

• De verhouding tot het slachtoffer: Soms kan een rechter een voorwaardelijke straf koppelen aan bijvoorbeeld een schadevergoedingsplicht aan het slachtoffer.

Kortom, de keuze tussen een voorwaardelijke en onvoorwaardelijke straf is maatwerk. Het doel is altijd een passende reactie te vinden die recht doet aan het slachtoffer en de maatschappij, en tegelijkertijd bijdraagt aan het voorkomen van nieuwe misdrijven door de veroordeelde.